جرم ترک انفاق و ضمانتهای اجرایی آن

در جامعه هر گروه از افراد دارای برخی حقوق و تکالیف هستند که حقوق و تکالیف آنها را قانونگذار مشخص کرده است.

یکی از مقدس ترین نهاد ها در جامعه اسلامی، نهاد خانواده است. طبق قانون مدنی شوهر باید به همسر خود نفقه دهد علاوه بر آن خویشاوندان هم باید بر یک دیگر انفاق کنند.

به عبارت دیگر قانونگذار دریافت نفقه را برای برخی حق و پرداخت نفقه را برای برخی تکلیف قرار داده است.

انفاق چیست؟

از نظر لغوی انفاق از ریشه نفق به معنی نیست شدن و سپری گشتن و نفقه نیز به معنی خارج و صرف کردن است.

اما در اصطلاح حقوقی نفقه به آن چیزی گفته می شود که شخص برای ادامه زندگی خود به آن نیاز دارد. مثلا خویشاوندان به خوراک، پوشاک و اثاث به قدر نیاز و زوجه به خوراک، پوشاک، اثاث منزل و خدمه با توجه به شان خود احتیاج دارد و شخص انفاق کننده باید در حد توانایی مالی خود احتیاجات افراد واجب النفقه را رفع کند.

البته احتیاجات افراد به موارد فوق محدود نشده، در واقع در طول زملن نیازها و احتیاجات بشر فرق می کند، شخص انفاق کننده باید طبق عرف احتیاجات افراد واجب النفقه را بر طرف کند.

خویشانی که طبق قانون واجب النفقه محسوب می شوند عبارت هستند از پدر و مادر، پدر بزرگ و مادر بزرگ، جد و جده و فرزندان، نوه، نتیجه، نبیره و الی آخر.

شرایط پرداخت نفقه به زوجه

نکاح دائم بین طرفین وجود داشته باشد. (در عقد موقت نفقه وجود ندارد.)

زن از شوهر خود تمکین کند.

این دو شرط باعث می شوند که نفقه زوجه بر عهده زوج قرار گیرد. در مورد پرداخت نفقه وضعیت مالی زن اهمیت چندانی ندارد، به عبارت دیگر چه زنی پولدار باشد چه نه با وجود عقد دائم و تمکین از شوهر، نفقه او به عهده شوهر قرار می گیرد.

حتی زنی که سرکار می رود نیز مستحق نفقه است، حقوق زن جز اموال وی محسوب می شود که می تواند در آن هرگونه که بخواهد تصرف کند و سر کار رفتن زن باعث معافیت شوهر از پرداخت نفقه نمی شود.

عدم تمکین و نشوز

همانطور که تمکین باعث واجب شدن نفقه می شود عدم تمکین نیز، زن را از نفقه محروم می کند.

اگر زن به علت وجود مانعی نتواند از شوهر تمکین کند، نفقه او قطع نمی شود اما اگر بدون وجود مانع تمکین نکند یا منزل شوهر را ترک کند ناشزه محسوب شده و نفقه او قطع می شود.

نفقه به موجب عقد نکاح بر عهده مرد قرار می گیرد و او باید آن را پرداخت نماید، مردی که پس از عقد نکاح نفقه را پرداخت نمی کند، عمل واجبی را که بر عهده دارد انجام نمی دهد باید نشوز زن را اثبات کند وگرنه به پرداخت نفقه محکوم می شود.

شرایط پرداخت نفقه به خویشاوندان

خویشاوندان ناتوان از اشتغال به کاری برای گذراندن زندگی خود باشند.

انفاق کننده باید از نظر مالی توانایی پرداخت نفقه را داشته باشد.

خویشاوندان بر خلاف زوجه نمی توانند نفقه گذشته خود را از انفاق کننده مطالبه کنند.

شرایط تحقق جرم ترک انفاق

توانایی مالی مرد

در صورتی که مرد از نظر مالی توانایی پرداخت نفقه را داشته باشد، باید آن را بپردازد و نپرداختن نفقه در این صورت جرم است.

تمکین کردن زوجه

همانطور که گفته شد یکی از شرایط پرداخت نفقه، تمکین کردن زوجه است، اگر مردی با وجود تمکین زوجه از پرداخت نفقه امتناع کند مرتکب جرم شده است.

فقر خویشاوندان

اگر با وجود فقر خویشان، انفاق کننده، نفقه آنها را نپردازد مرتکب جرم شده است.

ارکان جرم ترک انفاق

عنصر مادی

عنصر مادی به معنا انجام دادن یا انجام ندادن عملی است، مثلا در جرم سرقت، سارق عمل دزدی را اجام می دهد یعنی جرم با انجام عملی محقق می شود اما در ترک انفاق شخص پرداخت نفقه را ترک می کند. عنصر مادی این جرم ترک فعل است.

عنصر معنوی

عنصر معنوی به معنا داشتن قصد و اراده است به عبارت دیگر شخص باید اراده و قصد ترک انفاق را داشته باشد. اگر شخص قصد ترک انفاق را نداشته و به علت ورشکستگی نتواند نفقه دیگران را بپردازد جرمی مرتکب نشده است.

اثبات ترک انفاق

ترک انفاق همچون سایر جرائم با دلایل مختلف قابل اثبات است، یکی از این دلایل شهادت شهود است، بهتر است این شهود از خانواده زن نبوده و کاملا از موضوع مطلع باشند، شهود می توانند در دادگاه حاضر شده و به نفع زن شهادت دهند البته مرد نیز می تواند دلایل خود را عنوان کرده و خود را تبرئه کند.

جرم ترک انفاق در عقد

ارکان، نحوه اثبات و مجازات این جرم در دوران عقد با دوران عروسی فرقی ندارد. در هر صورت مرد باید نفقه زن را پرداخت و زن باید از مرد تمکین کند.

حال گاهی زن پس از عقد از شوهر خود تمکین نمی کند و تمکین خود را موکول به پرداخت مهریه می نماید، این حق زن که به آن حق حبس گویند قانونی و جایز بوده و البته مرد باید در این دوران نفقه زن را همچنان بپردازد.

مجازات ترک انفاق

بر طبق قانون حمایت خانواده مصوب سال 1391، هر کس با داشتن توانایی مالی، نفقه همسر و سایر خویشاوندان خود را نپردازد به حبس تعزیری 6 ماه تا 2 سال محکوم می شود.

تعقیب کیفری و مجازات شخصی که ترک انفاق کرده است به شکایت شاکی خصوصی بستگی دارد و هرگاه شاکی شکایت خود را پس بگیرد، رسیدگی به جرم او متوقف می شود.