انحلال شرکت

انحلال شرکت

زمانی که به هر دلیلی ادامه فعالیت برای شرکتی مقدور نباشد یا اعضا آن تصمیم به پایان شراکت بگیرند، شرکت باید منحل شود. طبق قانون تجارت هر شرکت از طریق و موارد گوناگون قابل انحلال است.

تمام شرکت ها به دلایل مشترک و اختصاصی منحل می شوند. ما در اینجا ابتدا دلایل مشترک انحلال شرکت ها و سپس دلایل اختصاصی انحلال مربوط به هر یک را بررسی می کنیم.

دلایل مشترک انحلال شرکت ها

• اگر تعدد شرکا شرکت از بین برود مثل زمانی که هر یک از شرکا به دلیلی از شرکت خارج شوند و تنها یک نفر باقی بماند.
• وقتی که شرکت عمل خاصی را که برای آن ایجاد شده است، انجام داده باشد مثل شرکتی که برای ساخت سد تشکیل شده است و پس از ساخت سد منحل می شود. یا انجام آن عمل به واسطه قانون ممنوع شده باشد مثلا شرکتی که برای استخراج نفت ایجاد شده بود بعد از ملی شدن صنعت نفت منحل شد.
• گاهی ممکن است یک شرکت برای مدت مشخصی تشکیل شود لذا پس از پایان مدت، شرکت منحل می شود مگر اینکه مدت مشخص شده قبل از پایان آن، تمدید شود.
• تمام شرکا تصمیم به انحلال شرکت بگیرند.
• اگر شرکت ورشکسته شود.

انحلال شرکت تضامنی و نسبی

شرکت های تضامنی و شرکت های نسبی به جز موارد بسیار محدود در سایر موارد باهم شباهت دارند. یکی از موارد شباهت آنها دلایل انحلالشان است که در زیر بررسی می کنیم.

• در صورتی که همه شرکا با انحلال شرکت موافق باشند شرکت منحل می شود ولی حتی اگر یکی از آنان با این موضوع مخالف باشد نمی توان از این طریق شرکت را منحل کرد.
• در صورتی که در اساس نامه یا شرکت نامه، حق فسخ شرکا سلب نشده باشد هر یک از آنان حق دارند درخواست انحلال شرکت را مطرح کنند. این درخواست باید 6 ماه زودتر به صورت کتبی به شرکا شرکت تحویل داده شود. شرکا در طول این 6 ماه فرصت دارند که یا با این شریک تصفیه کنند یا یکی از شرکا سهم او را بخرد یا کلا شرکت را منحل کنند.
• اگر یکی از شرکا ورشکسته شود، مدیر تصفیه وی می تواند کتبا از شرکا انحلال شرکت را تقاضا کند از زمان درخواست او شرکا دیگر 6 ماه فرصت دارند که یا مدیر تصفیه را از تصمیمش منصرف کنند یا سهم شریک ورشکسته را بخرند یا شرکت را منحل کنند.
• در صورتی که یکی از شرکا ورشکسته شود در حالی که دارایی او و همچنین سود شرکت کافی برای پرداخت طلب طلبکارانش نباشد. طلبکاران می توانند کتبا تقاضا انحلال شرکت را مطرح کنند از زمان درخواست آنها شرکا دیگر 6 ماه فرصت دارند که یا طلبکاران را از تصمیمشان منصرف کنند یا سهم شریک ورشکسته را نقدا بخرند یا شرکت را منحل کنند.
• فوت یکی از شرکا هم باعث انحلال شرکت می شود مگر سایر شرکا تمایل به حفظ شرکت داشته باشند، در این صورت قائم مقام متوفی، از زمان فوت او یکماه فرصت دارد نظر خود مبنی بر قبول شراکت در شرکت یا عدم قبول آن را اعلام کند.
• حجر هر یک از شرکا هم مثل فوت آنها موجب انحلال شرکت است مگر اینکه در زمان حجر یکی از شرکا، سایر شرکا تمایل به حفظ شرکت داشته باشند که در این صورت قائم مقام محجور باید در مورد ادامه شراکت یا قطع شراکت شریک محجور نظر دهد.
• هر یک از شرکا می تواند انحلال شرکت تضامنی را از دادگاه تقاضا کند دادگاه دلایل شریک ناراضی را بررسی کرده و رای صادر می کند. گاهی ممکن است دلیل تقاضای انحلال شرکت چندتن از شرکا باشند که یا وظایف خود را انجام نمی دهند یا برخلاف اساسنامه شرکت عمل می کنند. در این شرایط دادگاه به جای صدور حکم انحلال شرکت، حکم به اخراج این شرکا می دهد.

انحلال شرکت تضامنی باید با مدرک در اداره ثبت شرکت ها ثبت، و ظرف یکماه از تاریخ ثبت توسط اداره ثبت محل در روزنامه کثیرالانتشار آگهی شود.

انحلال شرکت مختلط غیر سهامی

موارد انحلال شرکت مختلط غیر سهامی با شرکت تضامنی مشترک است به جز در مورد فوت یا محجوریت شرکا که در این دو مورد فقط در صورتی شرکت منحل می شود که شریک محجور یا فوت شده از شرکا ضامن باشد. در این صورت قائم مقام متوفی، از زمان فوت او یکماه فرصت دارد نظر خود مبنی بر قبول شراکت در شرکت یا عدم قبول آن اعلام کند.

نکته دیگری که باید در این شرکت ها به آن توجه کرد این است که ورشکستگی شرکا با مسئولیت محدود برخلاف شرکا ضامن باعث انحلال شرکت نمی شود.

انحلال شرکت مختلط سهامی

• بر حسب نظر و تصمیم مجمع عمومی و شرکا ضامن
• اگر مجمع عمومی و شرکا ضامن برسر انحلال شرکت مختلط سهامی به توافق نرسند، موضوع باید برای رسیدگی به دادگاه ارجاع شود.
• درخواست انحلال شرکت توسط یکی از شرکا ضامن از دادگاه.
• در صورتی که در اساسنامه ذکر شده باشد، فوت یا حجر یکی از شرکا ضامن هم می تواند یکی از موارد انحلال این شرکت ها باشد.

انحلال شرکت با مسئولیت محدود

• در این شرکت، شرکایی که بیش از نصف سرمایه را در اختیار دارند می توانند تصمیم به انحلال شرکت بگیرند. تعداد آنها ملاک نیست، حتی اگر دو نفر از شرکا بیش از نصفه سرمایه را در اختیار داشته باشند می توانند شرکت را با تصمیم خود منحل کنند.
• اگر سرمایه شرکت به واسطه ضررهایی که به آن وارد شده نصف شده باشد، هر یک از شرکا می توانند از دادگاه تقاضا انحلال شرکت به این دلیل را کنند. در این صورت دادگاه حکم به انحلال شرکت می دهد مگر اینکه سایر شرکا سهم شریک ناراضی را پرداخت و او را از شرکت خارج کنند.
• اگر در اساسنامه شرکت فوت یکی از شرکا به عنوان دلیل انحلال شرکت ذکر شده باشد بعد از فوت هر یک از شرکا، شرکت منحل می شود در غیر این صورت فوت شرکا موجب انحلال نیست.

انحلال شرکت تعاونی

• هر زمان که مجمع عمومی فوق العاده رای به انحلال شرکت بدهد.
• اگر تعداد شرکا از حد نصاب مقرر در اساسنامه کمتر شود و حداکثر در مدت 3 ماه، تعداد شرکا به نصاب مقرر شده نرسد.
• شرکت بیش از یک سال بدون عذر موجه فعالیتی نکرده باشد.
• اگر شرکت به دلیل عدم رعایت قوانین از وزارت تعاونی 3 بار اخطار کتبی دریافت کند با این وجود باز هم قوانین را رعایت نکند.

تصفیه شرکت های اشخاص

بعد از انحلال شرکت، نوبت به تصفیه اموال شرکت می رسد. شرکت در زمان حیات خود معاملاتی را منعقد کرده و تعهداتی را بر عهده گرفته است از این رو ممکن است به اشخاص ثالث بدهی یا از آنها طلب داشته باشد. بنابراین بعد از انحلال شرکت، باید ابتدا به حساب های شرکت رسیدگی شود، طلب های شرکت وصول و بدهی های آن پرداخت شود سپس هر آنچه که ماند بین شرکا شرکت به نسبت سهمشان تقسیم می شود.

در زمان تصفیه، شرکت شخصیت حقوقی خود را حفظ می کند. حفظ شخصیت حقوقی از این جهت اهمیت دارد که :

• شرکت در زمان تصفیه، نام و اقامتگاه خود را حفظ می کند از این رو اشخاص ثالث می توانند علیه آن اقامه دعوا کنند و خود شرکت نیز می تواند برای وصول طلب خود علیه طلبکاران اقامه دعوا کند. حفظ اقامتگاه شرکت از جهت تعیین دادگاه صالح برای اقامه دعوا علیه شرکت نیز اهمیت دارد.
• دارایی شرکت در این زمان در ید شرکت باقی مانده و به طلبکاران این امکان را می دهد که از این طریق طلب خود را وصول کنند.
• مدیر یا مدیران تصفیه می توانند در صورت ضرورت از طرف شرکت تعهداتی را بر عهده گیرند.
• اگر شرکت به دلیلی غیر از ورشکستگی، منحل شده باشد و در زمان تصفیه، دارایی شرکت برای پرداخت دیون طلبکاران کفایت نکند. طلبکاران می توانند درخواست صدور حکم ورشکستگی شرکت را از دادگاه تقاضا کنند. فایده صدور این حکم این است که برخی از معاملات انجام شده شرکت در دوران مشکوک را باطل اعلام می کند.
• شخصیت حقوقی شرکت فقط برای انجام امور تصفیه حفظ می شود لذا شرکا شرکت نمی توانند در این زمان نوع شرکت را تغییر دهند یا فعالیت جدیدی را آغاز کنند مگر شرکت با توافق همه شرکا منحل شده باشد و در زمان تصفیه دوباره همه شرکا تصمیم به ادامه فعالیت شرکت بگیرند.

انتصاب مدیر تصفیه

اگر در اساسنامه شرکت در رابطه با تصفیه، ترتیب خاصی پیش بینی نشده باشد، در شرکت های تضامنی، نسبی، مختلط سهامی و مختلط غیر سهامی، تصفیه به عهده مدیر یا مدیران خود شرکت خواهد بود مگر آن که در این شرکت ها، شرکا ضامن شخص یا اشخاصی را برای انجام تصفیه شرکت مشخص کنند.

در صورتی که اشخاصی به غیر از مدیران خود شرکت، انجام امر تصفیه را برعهده گیرند باید اسامی آنها در اداره ثبت اسناد، ثبت و اعلام شود. اگر اسامی مدیران خارج از شرکت ثبت و اعلام نشود ولی عده ای از اشخاص ثالث با آنها معامله ای انجام دهند، شرکت در برابر این اشخاص مسئول نخواهد بود.

وظایف مدیر تصفیه

وظیفه مدیر تصفیه انجام کارهای باقی مانده شرکت نظیر وصول مطالبات، پرداخت بدهی ها، نقد کردن اموال شرکت و در نهایت انجام تقسیم اموال شرکت بین شرکا است.

قانون گذار به مدیر تصفیه اجازه داده است که راسا یا با گرفتن وکیل از طرف شرکت اقامه دعوا کند یا حتی در دعاوی اقامه شده علیه شرکت، به عنوان نماینده شرکت در دادگاه حاضر شود.

در شرکت های اشخاص (شرکت های تضامنی، نسبی، مختلط سهامی و مختلط غیر سهامی) در صورت اجازه شرکا ضامن، مدیر تصفیه می تواند دعاوی شرکت را به صلح خاتمه یا به داوری ارجاع دهد.

در مورد پرداخت بدهی های شرکت، زمانی که شرکت به دلیلی غیر از ورشکستگی منحل شده باشد بدهی های آن حال نمی شود و هر کدام از آنها باید در موعد سررسید توسط مدیر تصفیه پرداخت شوند.

ممکن است شخصی هم به شرکت بدهکار و هم از آن طلبکار باشد لذا در این صورت طلب و بدهی او باهم تهاتر می شوند.

نظارت بر کار مدیر تصفیه

قانون برای انجام امر تصفیه در شرکت های مختلط سهامی و غیر سهامی امکان تعیین ناظر توسط شرکا غیر ضامن را در نظر گرفته است لکن برای تصفیه سایر شرکت ها نظیر شرکت تضامنی و نسبی این امکان در قانون پیش بینی نشده است مگر در صورتی که تمام شرکا بر تعیین ناظر توافق کنند.

تقسیم دارایی شرکت

آخرین مرحله تصفیه شرکت تقسیم اموال باقی مانده شرکت بین شرکا است. همه شرکا به نحوه اشاعه شریک در اموال باقی مانده شرکت اعم از نقدی و غیر نقدی هستند. از این رو مثلا شریکی که حصه غیر منقولی را به عنوان آورده به شرکت آورده است نمی تواند آن را در زمان تصفیه پس بگیرد بلکه باید فقط به نسبت آورده خود، از اموال باقی مانده شرکت سهمش را دریافت کند. ولی این امکان برای شرکا وجود دارد که در زمان تشکیل شرکت ضمن اساسنامه یا شرکت نامه قید کنند که در زمان تصفیه، عین اموال غیر منقول که به عنوان آورده به شرکت آورده شده است با پرداخت مابه التفاوت آن به مالک اصلی برگردانده شود.

هرگاه بعد از پرداخت بدهی های شرکت آنچه باقی ماند برابر با میزان سرمایه اولیه شرکت باشد تقسیم آن به نسبت آورده شرکا انجام خواهد شد لذا در این صورت به شریکی که آورده او کارش است چیزی تعلق نمی گیرد. اما اگر باقی مانده اموال شرکت بیش از میزان سرمایه اولیه باشد، این مقدار اضافه بین تمام شرکا بدون استثنا تقسیم می شود.

انحلال شرکت سهامی

شرکت سهامی چه عام باشد چه خاص به چند صورت منحل می شود:

• هر زمان که مجمع عمومی فوق العاده رای به انحلال شرکت بدهد.
• در صورتی که دادگاه به انحلال شرکت رای داده باشد.

انحلال شرکت به واسطه حکم دادگاه

در موارد زیر اشخاص ذینفع می توانند به دادگاه رجوع کرده و در خواست انحلال شرکت سهامی را مطرح کنند.

• اگر از زمان ثبت شرکت تا یک سال هیچ اقدامی برای انجام موضوع شرکت صورت نگرفته باشد.
• اگر به هر علتی بیش از یک سال کار شرکت متوقف شده باشد.
• مجمع عمومی شرکت باید سالی یک مرتبه در تاریخی که در اساسنامه شرکت تعیین شده است برای بررسی حساب های مالی شرکت تشکیل شود، اگر این مجمع تا دوماه پس از تاریخ تعیین شده، تشکیل نشود هر ذینفع می تواند به این علت انحلال شرکت را از دادگاه تقاضا کند.
• اگر سمت تمام یا بعضی از اعضای هیئت مدیره یا مدیرعامل شرکت برای بیش از 6 ماه بدون متصدی باقی مانده باشد.
• اگر مدت شرکت منقضی شده باشد، موضوع شرکت انجام شده یا غیر قابل انجام باشد ولی مجمع عمومی فوق العاده به انحلال شرکت رای نداده باشد.

همانطور که در ابتدا گفته شد هر ذینفع می تواند انحلال شرکت سهامی به علت های گفته شده را از دادگاه تقاضا کند.

در شرکت سهامی در مورد پایان مدت شرکت یا انجام موضوع شرکت، دادگاه فورا حکم به انحلال شرکت می دهد اما در مورد سایر موارد، دادگاه به هیئت مدیره یا بازرس شرکت حداکثر 6 ماه فرصت می دهد تا دلایل انحلال را برطرف کنند. اگر آنها در طول این مدت دلایل انحلال شرکت را برطرف نکردند بعد از پایان مهلت داده شده، دادگاه حکم به انحلال شرکت می دهد.

تصفیه شرکت های سهامی

بعد از انحلال شرکت، نوبت به تصفیه اموال شرکت می رسد. شرکت در زمان حیات خود معاملاتی را منعقد کرده و تعهداتی را بر عهده گرفته است از این رو ممکن است به اشخاص ثالث بدهی یا از آنها طلب داشته باشد. بنابراین بعد از انحلال شرکت، باید ابتدا به حساب های شرکت رسیدگی شود، طلب های شرکت وصول و بدهی های آن پرداخت شود.

تصفیه شرکت در شرکت های سهامی به عهده مدیران شرکت است مگر اساسنامه شرکت یا مجمع عمومی شرکت ترتیب دیگری را مقرر کرده باشند.

اگر شرکت برای انجام اعمال تصفیه، مدیر تصفیه مشخص کند یا مدیر تصفیه مشخص شده اقدامی جهت انجام تصفیه شرکت انجام ندهد، هر ذینفع می تواند با مراجعه به دادگاه درخواست تعیین مدیر تصفیه جدید را مطرح کند.

وظایف مدیر تصفیه

وظیفه مدیر تصفیه انجام کارهای باقی مانده شرکت نظیر وصول مطالبات، پرداخت بدهی ها، نقد کردن اموال شرکت، فروش اجناس موجود در انبار و در نهایت انجام تقسیم اموال شرکت بین شرکا است.

• برای شروع امر تصفیه باید تمام اوراق و اسناد و مدارک مربوط به شرکت به مدیران تصفیه تحویل داده شود.
• قانون گذار به مدیر تصفیه اجازه داده است که راسا یا با گرفتن وکیل از طرف شرکت اقامه دعوا کند یا حتی در دعاوی اقامه شده علیه شرکت، به عنوان نماینده شرکت در دادگاه حاضر شود. حتی در مواردی مدیر تصفیه می تواند بر اساس صلاحدید خود دعاوی را به صلح و سازش خاتمه دهد و از این جهت اختیار تام دارد و محدود کردن اختیارات وی بلااثر است.
• انتقال اموال شرکت به مدیران تصفیه یا خویشاوندان آنها در طبقه اول و دوم تا درجه چهارم ممنوع است.
• باید ظرف 5 روز از زمان انحلال شرکت، این موضوع به همراه اسامی مدیران تصفیه و محل اقامتشان به مرجع ثبت شرکت ها اطلاع داده شود.
• اگر انحلال شرکت در مرجع ثبت شرکت ها ثبت و اعلام نشود در مقابل اشخاص ثالث اعتباری ندارد.
• از زمان تصفیه باید در تمام آگهی ها کنار اسم شرکت عبارت در حال تصفیه درج شود و از نام مدیران تصفیه به عنوان مدیران فعلی شرکت استفاده شود.
• انجام امر تصفیه نباید بیشتر از دو سال طولانی شود لذا در صورتی که تا پایان دو سال امر تصفیه تمام نشده باشد، مدیران تصفیه باید این موضوع را به مجمع عمومی شرکت یا دادگاهی که از طرف آن معین شده اند اطلاع دهند در این صورت یا مدت کار آنها تمدید می شود یا مدیران تصفیه جدید برای انجام امور شرکت مشخص می شوند.
• اگر مدیران تصفیه تخلفی را مرتکب شوند که به سهامداران ضرر برساند یا طلبکاران مدیران تصفیه را باعث تضییع حق خود بدانند. چه این مدیران توسط مجمع عمومی، چه توسط دادگاه انتخاب شده باشند مجمع مزبور یا دادگاه با درخواست ذینفع آنها را عزل و اشخاص دیگری را به عنوان مدیر تصفیه انتخاب می کند.
• مدیران تصفیه باید هر ساله از مجمع عمومی طبق تشریفات مقرر در قانون یا طبق اساسنامه دعوت به عمل آورده و گزارشی از عملیات تصفیه، صورت حساب اموال شرکت و سود و ضررهای شرکت ارائه کنند.

اگر مدیران تصفیه دو مرتبه از سهامداران برای تشکیل مجمع عمومی دعوت کردند و آنها حاضر نشدند باید گزارش و حساب سود و زیان خود را در روزنامه کثیر الانتشار چاپ کنند.

اگر مدیران تصفیه قصد استعفا داشته باشند باید استعفای خود را در صورتی که توسط مجمع عمومی انتخاب شده باشند به این مجمع، در غیر این صورت به دادگاه اعلام کنند و تا زمانی که جانشین آنها مشخص نشده و این موضوع به صورت آگهی منتشر نشده باشد، باید به کار خود ادامه دهند.

اگر مدیران تصفیه متعدد بوده و یکی از آنها فوت کند، محجور یا ورشکسته شود، سایر مدیران باید مجمع عمومی عادی را دعوت کرده و از آنها بخواهند که مدیر تصفیه جدیدی را جایگزین کنند البته انتخاب جایگزین در صورتی که مدیران تصفیه توسط دادگاه تعیین شده باشند به عهده دادگاه خواهد بود.

اگر مدیر تصفیه یک نفر باشد که فوت کند، محجور یا ورشکسته شود در این صورت هر ذینفع می تواند از مرجع ثبت شرکت ها در خواست کند که با تشکیل مجمع عمومی عادی جانشین مدیر تصفیه مشخص شود در این مورد هم اگر مدیر تصفیه توسط دادگاه تعیین شده باشد ذینفع باید تعیین جانشین او را از دادگاه درخواست کند.

نظارت بر کار مدیر تصفیه

ممکن است در کنار مدیران تصفیه تعدادی ناظر برای نظارت بر امر تصفیه انتخاب شوند که علاوه بر نظارت، باید امور دیگری را هم انجام دهند مثلا در مواردی که نیاز به تشکیل جلسه مجمع عمومی باشد و مدیران تصفیه اقدام به تشکیل جلسه نکنند، وظیفه تشکیل جلسه به عهده ناظران خواهد بود اگر ناظر هم مشخص نشده باشد این مجمع با تقاضای افراد ذینفع توسط دادگاه برگزار می شود.

تقسیم دارایی شرکت

آخرین مرحله تصفیه شرکت تقسیم اموال باقی مانده شرکت بین شرکاست. همه شرکا به نحوه اشاعه شریک در اموال باقی مانده شرکت اعم از نقدی و غیر نقدی هستند.

پس از پرداخت دیون شرکت، اموال باقی مانده شرکت به میزان مبلغ اسمی سهم هر شریک به او پرداخت می شود و باقی مانده آن هم طبق اساسنامه شرکت یا در صورت سکوت اساسنامه به نسبت سهم هر شخص به او پرداخت می شود.

پس از پایان عملیات تصفیه، مدیران تصفیه شرکت باید این موضوع را ظرف یکماه به مرجع ثبت شرکت ها اطلاع دهند.

اگر بخشی از بدهی های شرکت یا سهم برخی از صاحبان سهام پرداخت نشده، باقی مانده باشد مدیران تصفیه باید به میزان بدهی های این افراد، وجوهی را در بانک بگذارند و اسامی بستانکاران یا صاحبان سهام را هم به بانک بدهند اگر از این تاریخ تا 10 سال افراد برای گرفتن مبلغ بدهی خود به بانک مراجعه نکنند این مبلغ، بی صاحب تلقی شده و به خزانه دولت واریز می شود.