دارنده ی چک با حسن نیت و بدون حسن نیت

اصل عدم قابلیت استناد به ایرادات در اسناد تجاری

در حقوق ایران، برای اسناد تجاری اصولی وضع شده است. یکی از این اصول که در چک هم کاربرد دارد، اصل عدم قابلیت استناد به ایرادات در اسناد تجاری است.

طبق قانون تجارت دارنده چک حق دارد برای وصول طلب خود به تمام امضا کنندگان چک اعم از انتقال دهندگان، ضامنان و صادرکننده چک رجوع کند، اینان موظف به پرداخت مبلغ چک هستند و مسئولیت آنها طبق قانون در برابر دارنده چک مسئولیت تضامنی است.

اصل غیر قابل استناد بودن ایرادات فقط در چک های تضمین شده و مسافرتی اجرا می شود.

طبق قانون متحدالشکل ژنو، امضا کنندگان اسناد تجاری نمی توانند به روابط خصوصیشان با امضاکنندگان قبلی یا صادرکننده سند تجاری، در مقابل دارنده آن استناد کنند. برای مثال شخصی که چک را صادر کرده یا کسی که آن را با ظهر نویسی به دیگری منتقل کرده است نمی تواند به ایراداتی که ممکن است در روابط او با صادر کننده یا ظهرنویسان قبلی ایجاد شده باشد علیه دارنده چک استناد کند و از این رو از پرداخت مبلغ چک خودداری کند. ایراداتی مثل بطلان معامله، فرضا شخصی برای انجام معامله ای چکی را صادر می کند، طرف معامله که چک را دریافت کرده است آن را با ظهر نویسی به شخص دیگری منتقل می کند، حال اگر قرارداد باطل شد هر دو شخص (صادرکننده و ظهر نویس چک) در مقابل دارنده آن مسئول هستند و نمی توانند به دلیل بطلان یا فسخ قرارداد از پرداخت آن خودداری کنند.

استثنا این اصل زمانی است که دارنده در زمان گرفتن سند تجاری، نسبت به ایرادات سند آگاه بوده و برای وارد کردن زیان به صادر کننده سند آن را می گیرد به این شخص دارنده با سونیت گویند. در صورت اثبات سونیت او ایرادات سند تجاری در مورد او قابل طرح است.

استثنائات اصل عدم قابلیت استناد ایرادات در مقابل سند تجاری

شرایط شکلی سند

اگر اسناد تجاری (چک، سفته، برات) فاقد شرایط شکلی تعیین شده در قانون تجارت باشند. هر شخصی اعم از صادر کننده و ظهرنویسان می تواند نسبت به آن ایراد مطرح کند و ادعا کند که این سند، تجاری نیست. شرایط شکلی مثل آن که در برات نام براتگیر نوشته نشده باشد.

در صورتی که سند فاقد شرایط شکلی باشد علاوه بر آنکه اصل عدم قابلیت استناد ایرادات در مورد آن اجرا نمی شود، اصول دیگری نظیر اصل استقلال امضائات و مسئولیت تضامنی امضاکنندگان نیز در مورد آن اجرا نمی شوند. در این مورد بین دارنده با حسن نیت و بدون حسن تفاوتی وجود ندارد یعنی چه دارنده با حسن نیت باشد چه بدون حسن نیت به هرحال بخاطر نقص شکلی سند، ایرادات نسبت به آن قابل اجرا است.

جعل

ممکن است امضا کننده سند تجاری ادعا کند که او این سند را امضا نکرده و سند جعل شده است.

حجر و عدم اهلیت امضا کننده سند تجاری

اگر ثابت شود که یکی از امضا کنندگان سند تجاری فاقد اهلیت (مجنون، صغیر، سفیه یا ورشکسته) بوده است آن امضا کننده از دور خارج می شود  و مسئولیتی ندارد. اینگونه ایرادات در مقابل دارنده با حسن نیت و دارنده بدون حسن نیت قابل استناد هستند. زیرا این ایرادات مربوط به اصل سند تجاری می شوند، نه قراردادی که مبنای صدور این سند قرار گرفته است.

شخص که سند تجاری را امضا کرده ولی به علت عدم اهلیت یا عدم قصد امضا او از دور خارج شود می تواند به این ایراد استناد کرده و مبلغ سند تجاری را نپردازد اما بنا به اصل استقلال امضائات سایر امضا کنندگان مسئول پرداخت آن سند تجاری هستند.