قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری ایران، در راستای حفظ نظم عمومی، اخلاق حسنه و حمایت از حقوق دیگران، برخی از موارد را از قلمرو ثبت اختراع خارج کرده است. در این نوشته، به بررسی تفصیلی موارد غیرقابل ثبت در ایران می‌پردازیم:
اکتشافات علمی
اکتشافات علمی صرفاً بیانگر حقایق موجود در طبیعت هستند و حاصل تلاش ذهنی و ابتکاری مخترع محسوب نمی‌شوند. به عنوان مثال، کشف یک گونه جدید گیاهی یا جانوری در طبیعت، یک اکتشاف علمی محسوب می‌شود و قابل ثبت اختراع نیست.
قواعد و روش‌های ریاضی
قواعد و روش‌های ریاضی صرفاً ابزارهای فکری هستند و کاربرد مستقلی در صنعت یا خدمات ندارند. به عنوان مثال، فرمول‌های ریاضی یا الگوریتم‌های حل مسائل، در زمره قواعد و روش‌های ریاضی محسوب می‌شوند و قابل ثبت اختراع نیستند.
طرح‌های صرفاً زیبایی
طرح‌هایی که صرفاً جنبه زیبایی دارند و کارکرد فنی ندارند، در زمره اختراعات محسوب نمی‌شوند. به عنوان مثال، طرح‌های تزئینی روی ظروف یا لباس، طرح‌های صرفاً زیبایی محسوب می‌شوند و قابل ثبت اختراع نیستند.
روش‌های انجام کارهای ذهنی
روش‌های انجام کارهای ذهنی مانند روش‌های تدریس، روش‌های انجام معاملات و غیره، در زمره اختراعات محسوب نمی‌شوند. به عنوان مثال، ابداع یک روش جدید برای آموزش زبان انگلیسی، یک روش انجام کار ذهنی محسوب می‌شود و قابل ثبت اختراع نیست.
فرآیندهای مخالف نظم عمومی یا اخلاق حسنه
فرآیندهایی که مغایر با نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشند، قابل ثبت اختراع نیستند. به عنوان مثال، ابداع روشی برای جعل اسکناس یا تولید مواد مخدر، فرآیندی مخالف نظم عمومی محسوب می‌شود و قابل ثبت اختراع نیست.
اختراعات مربوط به نباتات و جانوران
ثبت اختراع موجودات زنده مانند نباتات و جانوران، به استثنای میکروارگانیسم‌ها، طبق قانون ایران مجاز نیست. با این حال، روش‌های نوین تولید یا اصلاح نباتات و جانوران قابل ثبت اختراع هستند.
روش‌های درمان، تشخیص و جراحی
ثبت اختراع روش‌های درمان، تشخیص و جراحی، تابع قوانین و مقررات خاص مربوط به حوزه پزشکی است و قبل از ثبت، نیاز به تأیید مراجع ذیصلاح مانند وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دارد.
اختراعات مربوط به مواد غذایی
ثبت اختراع مواد غذایی جدید، تابع قوانین و مقررات خاص مربوط به حوزه مواد غذایی است و قبل از ثبت، نیاز به تأیید مراجع ذیصلاح مانند سازمان غذا و دارو دارد.
اختراعات مربوط به فرآیندهای زیستی
ثبت اختراع فرآیندهای زیستی، تابع قوانین و مقررات خاص مربوط به حوزه محیط زیست است و قبل از ثبت، نیاز به تأیید مراجع ذیصلاح مانند سازمان حفاظت محیط زیست دارد.
اختراعات مغایر با حقوق دیگران
ثبت اختراع نباید ناقض حقوق مالکیت معنوی یا صنعتی دیگران باشد. به عنوان مثال، اگر اختراعی از ایده یا طرح موجود در یک اختراع ثبت شده قبلی استفاده کند، قابل ثبت نخواهد بود.
نویسنده: محمد مهدی فتاحیان
