قرارداد سهامداری یا توافقنامه سهامداران که به آن SHA (Shareholders Agreement) می گویند توافقنامه الزام آوری است که میان سهامداران یک شرکت در ابتدای تشکیل و تاسیس یا در خلال فعالیت منعقد می شود.
هدف از انعقاد قرارداد SHA این است که شرایط و مقررات مربوط به مدیریت روابط میان سهامداران با یکدیگر (مانند تقسیم سود و توزیع دارایی ها) و همچنین روابط سهامداران با مدیران تصمیم گیر (مانند ارائه مدیریت و کنترل امور شرکت) در فرایند فعالیت شرکت یا هنگام بروز اختلاف تعیین شود.

SHA و تفاوت آن با Co-founder Agreement
SHA با قرارداد هم بنیانگذاران (Co-founder Agreement) تفاوت دارد، قرارداد هم بنیانگذاران توافقی است مه میان موسسان و بنیانگذاران یک استارتاپ در هنگام تاسیس و تشکیل یک کسب و کار یا شرکت منقد می شود و آورده ها و تقویم آن، درصد مشارکت هر یک از هم بنیانگذاران و وظایف و مسئولیت های هر یک می پردازد.
قرارداد هم بنیانگذاران صرفا لازم الاجرا میان موسسان یک استارتاپ می باشد و سهامدارانی که بعدا به شرکت می پیوندند اصولا الزامی به اجرای آن نخواهند داشت درصورتی که SHA منافع همه گروه ها در شرکت را اعم از سهامداران، مدیران و موسسان و سرمایه گذاران را در بر می گیرد و برای همه آن ها لازم الاجرا می باشد.

طرفین قرارداد
در ماده طرفین قرارداد باید تمامی کسانی که قرارداد را امضا می کنند و سهامدار شرکت می باشند نوشته شود. برای این کار می توان لیستی از سهامداران فعلی شرکت را پیوست قرارداد نمود.

موضوع قرارداد سهامداری
موضوع SHA بسته به اینکه میان سهامداران فعلی منعقد می شود یا میان سهامداران سابق و سهامداران جدید امضا می گردد یا قرار است توسط طرفین قرارداد، شرکت یا کسب و کار جدیدی تاسیس گردد متفاوت می باشد و بر اساس آن نگارش می یابد.
به طور کلی موضوع قرارداد سهامداری عبارت است از توافقنامه الزام آوری که حقوق، تعهدات و امتیازات سهامداران و شیوه حمایت از آن ها و همچنین نحوه مدیریت شرکت و قواعد ومقررات حل اختلاف را بیان می کند.

مدت قرارداد
SHA نیز مانند سایر قرارداد ها باید دارای مدت باشد که می توان برای باقی ماندن آن از روش های تمدید خودکار قراردا استفاده نمود.

نکات مربوط به سهام در شرکت در SHA
1. مقررات مربوط به سهام عادی و ممتاز در شرکت باید بیان شود.
در ذیل این بند باید تعداد سهام عادی و ممتاز در شرکت بیان شده و از یکدیگر تفکیک شود. همچنین باید کلیه امتیازات سهام ممتاز در بخش های مختلف شرکت مانند امتیازان در ارکان مدیریت و تصمیم گیری (تعداد سهامداران ممتاز در هیات مدیره و تفکیک مناصب مدیریتی)، امتیازات در هنگام اتخاذ تصمیم (صاحب امضا مجاز بودن، جزء اکثریت بودن سهامدار ممتاز در تصمیم گیری ها)، حق اولویت ها در خرید سهام و مواردی مانند حق همراه شدن (tag along right) و حق همراهی (drag along right) باید نوشته شود.

2. آورده های هر یک از سهامداران در صورتی که قرار است شرکت جدید تاسیس شود و نوع آورده، زمان تحویل آورده و ضمانت اجرا عدم پرداخت و سهمی که در ازاء آن آورده به سهامدار تعلق می گیرد نگارش یابد.

3. شرایط نقل و انتقال سهام
تمامی مواردی که باید در هنگام نقل و انتقال سهام موجود باشد و آن شرایط رعایت گردد تا نقل و انتقال صحیح بوده و مورد تایید شرکت باشد، در این بند نوشته خواهد شد. برخی از موارد که می توان در ذیل این بند در نظر گرفت عبارت اند از:
• شرایط اشخاصی که می توان سهام شرکت را به آن ها واگذار نمود.
• اسناد و تعهداتی که منتقل الیه باید قبل از نقل و انتقال بپذیرد تا بتواند جزء سهامداران شرکت شود.
• شرط تصویب و اجازه هیات مدیره برای انتقال سهام.
• حق تقدم سهامداران فعلی در خرید سهام سایرین و فرایند اجرایی آن.
• درصورتی که حضور شخص سهامدار فعلی در شرکت مهم است می توان شرط حفظ مالکیت ذی نفعی سهام (beneficial ownership) را در قرارداد نوشت به ان معنا که حتی در صورت انتقال سهام به غیر، سهامدار فعلی نماینده سهامدار جدید در شرکت باشد و وی در همکاری با شرکت باقی بماند.

4. توافقات سهامداران در خصوص قیمت گذاری سهام
در این مورد می توان امر قیمت گذاری را منوط به تصمیم کارشناس کرد یا هیاتی را برای تصمیم گیری در این موضوع در نظر گرفت.
همچنین باید معیار های ارزشگذاری را تعیین کرد و مواردی مانند قیمت عادلانه و منصفانه بازار را می توان معیار ارزشگذاری قرار داد.

5. نحوه تقسیم سود میان سهامداران
باید مواعد سالانه یا ماهیانه محاسبه سود و پرداخت آن نوشته شود. همچنین مبنای محاسبه سود سهامداران که از سود خالص یا ناخالص شرکت است تعیین شود.
میزانی که از سود هر سهامدار کسر شده و به عنوان اندوخته ذخیره می شود باید مشخص گردد.
اگر نیاز است که سهامداران تا مدتی سود خود را دریافت نکنند باید درصدی که از سود دریافت نمی شود و مدت زمانی که این فرایند ادامه خواهد داشت نوشته شود. در این مورد حتما باید تصریح گردد که عدن دریافت سود بدون ما به ازاء بوده و مبالغ در راستای پیشبرد کسب و کار و پروژه مصرف خواهد شد.

نکات مربوط به سهامداران در SHA
1. تعیین صلاحیت های عمومی و اختصاصی اشخاص برای امکان سهامدار شدن در شرکت علاوه بر شرایطی که در قانون ذکر شده است.
این شرایط و صلاحیت ها می تواند مالی باشد مانند حداقل مبلغ مشخصی را در شرکت سرمایه گذاری کند یا توانایی سرمایه گذاری در آینده را داشته باشد و هم می تواند شخصی باشد مثلا توانایی مدیریتی، اجرایی، مالی و … داشته باشد.
آنچه اهمیت دارد این است که مرجعی مانند هیات مدیره مسئولیت احراز و تایید شرایط و صلاحیت های مشخص شده در قرارداد را بر عهده داشته باشد.

2. تعیین مقررات حق رای سهامداران
در صورتی که تفاوتی میان تاثیر رای سهامدار ممتاز و عادی وجود دارد باید ذکر شود.
درصورتی که حداقل درصد سهامی لازم است تا در برخی تصمیم گیری های مهم شرکت داده شود، باید تصریح شود.
اگر برخی از موارد لازم است که تصمیم گیری در خصوص آن محدود به نظر برخی سهامداران شود باید تمامی موارد مورد نظر به صورت حصری بیان شود.

3. تصریح به حق دسترسی سهامداران و اطلاع از اطلاعات و وضعیت شرکت مانند صورت های مالی، صورتجلسات هیات مدیره، فعالیت ها و عملکرد های مالی شرکت.
دسترسی داشتن به چنین اطلاعاتی در تصمیم گیری های آینده نسبت به سهام موثر است چرا که تصمیم های هیات مدیره و مدیر عامل ممکن در ارزش سهام آینده سهامدار موثر باشد و وی باید فرصت تصمیم گیری برای باقی ماندن در شرکت یا خروج از آن را داشته باشد.

4. تعیین سازو کار ویژه ای در مواردی که به دلیل بروز اختلاف میان سهامداران اکثریت، تصمیم گیری حاصل نمی شود و تعلل در تصمیم گیری موجب بروز خسارت به شرکت و اختلال در فعالیت آن می شود.

5. در مواردی که به موجب حکم دادگاه یا اجرای ثبت یکی از سهامداران مجبور به انتقال سهام خود به غیر شود باید تعهد دهد که طرف مدت مشخصی مراتب را به اطلاع شرکت برساند تا هر یک از سهامداران به نسبت سهامداری خود بخشی از طلب طلبکار را استیفا کرده و سهام سهامدار را تملک نماید. چنین موردی موجب می شود تا از ورود ناخواسته شخص جدید به شرکت جلوگیری شود.

مسائل مربوط به هیات مدیره، مدیرعامل و نهادهای تصمیم گیر در شرکت
الف- هیات مدیره
1. شرایط عمومی و اختصاصی که برای عضویت در هیات مدیره هر سهامدار باید داشته باشد و همچنین شرایط و صلاحیت های سمت مدیرعامل باید ذکر شود.
2. تعداد اعضای هیات مدیره، نحوه انتخاب اعضا هیات مدیره و مدت خدمت آن ها باید مشخص گردد.
3. فرایند تصمیم گیری در هیات مدیره و مواردی مانند فاصله زمانی تشکیل جلسات، نحوه رای گیری، نصاب حضور و نصاب رای در جلسات هیات مدیره، نحوه اطلاع مصوبات هیات مدیره نوشته شود.
4. کلیه مواردی که هیات مدیره می تواند در خصوص آن ها تصمیم گیری نماید مشخص گردد مانند هرگونه تصمیم هیات مدیره ناظر بر نقل و انتقال سهام، تعیین قیمت بازاری سهام، فروش و رهن و وثیقه گذاری و واگذاری اموال و دارایی های شرکت، هرگونه مذاکره و انعقاد قرارداد مشارکت با دیگر اشخاص، تصمیم در مورد اعطا سهام تشویقی به کارکنان کلیدی شرکت و …
5. همچنین می توان محدودیت های تصمیم گیری که منحصرا در اختیار مجامع عمومی می باشد و هیات مدیره حق دخالت در آن ها را ندارد بیان نمود.
6. مسئولیت هایی که هیات مدیره دارند و ضمانت اجرا عدم انجام آن ها را باید به طور کامل نگارش کرد. مواردی مانند مسئولیت هیات مدیره نسبت به نظارت و بازبینی امور کلی شرکت، تشکیل جلسات با مدیر عامل در موعد مقرر، نظارت بر عملکرد مدیر عامل، ارائه گزارشات به بازرسان یا سهامداران و کلیه مواردی که در شرکت انجام آن ها بر عهده هیات مدیره می باشد.

ب- مدیر عامل
1. نحوه انتخاب مدیر عامل، مدت خدمت و شرایط عزل وی باید نوشته شود.
2. صاحبین امضا مجاز در کنار مدیر عامل برای مثال امضا مدیرعامل و یکی از اعضای هیات مدیره به همراه مهر شرکت.
3. کلیه مسئولیت ها، تعهدات و وظایف مدیرعامل باید ذکر شود برای مثال امضا اسناد مالی و تعهد آور باید در چارچوب آیین نامه های مالی و معاملاتی شرکت باشد، کنترل و نظارت بر کلیه فرایند های داخلی شرکت و اجرایی کردن موارد مربوط به کسب و کار، ارائه گزارشات مالی و شرح عملکرد کسب و کار و مواعدی که باید به هیات مدیره ارائه شود، گزارشات مربوط به ترازنامه و صورت های سود و زیان شرکت و …

ج- مجامع عمومی
1. صلاحیت های مجامع عمومی اعم از مجمع عمومی عادی و محمع عمومی فوق العاده باید نوشته شود.
2. نحوه دعوت از سهامداران برای تشکیل مجامع به صورت کامل باید تشریح شود.
3. زمان برگزاری جلسات و فاصله زمانی هر جلسه باید معیین شود.
4. نصاب لازم برای تشکیل جلسات و نصاب لازم برای رای دهی و تصمیم گیری درخصوص مسائل مطرح شده در مجمع تعیین گردد.
5. کلیه تصمیماتی که در صلاحیت مجامع است و سایر نهاد های تصمیم گیر (هیات مدیره و مدیرعامل) حق تصمیم گیری در مورد آن ها و انجام اعمال خلاف تصمیم مجمع ندارد به طور کامل و حصری بیان شود که برخی از این موارد می تواند از موارد ذیل باشد.
• تصمیم در مورد انجام هرگونه فعالیتی غیر از فعالیت اصلی موضوع شرکت مندرج در قرارداد و اساسنامه
• تصویب بودجه سالیانه شرکت
• عزل یا نصب اعضای هیات مدیره شرکت
• کلیه تصمیمات ناظر بر سود قابل تقسیم شرکت
• هرگونه تصمیم درمورد کاهش یا افزایش سرمایه شرکت
• تصمیمات ناظر بر انحلال، اعلام ورشکستگی یا ادغام شرکت
• تغییرات اساسنامه

نکات مربوط به تامین مالی و افزایش سرمایه
1. انواع روش های تامین سرمایه که می تواند شرکت از یک سرمایه گذار یا سرمایه گذاران متعدد در یک دوره جذب سرمایه استفاده کند بیان شود.

2. تعیین این موضوع که هنگام افزایش سرمایه سهام جدیدی صادر می شود و به سرمایه گذار تخصیص می یابد یا از سهام سهامداران فعلی باید به سرمایه گذار جدید منتقل شود.
و در صورتی که از سهام سهامداران منتقل می شود باید مشخص گردد از همه سهامداران به نسبت درصد سهامداری کسر شده و به سرمایه گذار منتقل می شود یا ممکن است میزان انتقال سهام به سرمایه گذار در میان سهامداران متفاوت باشد.

3. درصورتی که در هنگام افزایش یا کاهش سرمایه نباید سهام برخی از سهامداران رقیق شود، به این موضوع و روش و راهکار رقیق نشدن ذکر گردد.

4. درصورتی که شرکت نیاز به تامین مالی داشته باشد می تواند توافق نمود که از سوی سهامداران به نسبت درصد سهام هر یک تامین شود. در این صورت یا سهام جدیدی به سهامدار تعلق می گیرد یا می توان توافق نمود که مبالغ پرداختی در قالب وام قرض الحسنه بوده و ظرف مدت مشخصی با سازو کار تعیین شده بازپرداخت می گردد.

مقررات مربوط به منع رقابت
با توجه به فعالیت شرکت می توان شرط منع رقابت در طول مدت سهامداری و حتی مدتی پس از خروج از شرکت تعیین نمود و محدودیت هایی را برای فعالیت در شرکت ها و کسب و کارها با فعالیت مشابه مشخص کرد.
علاوه بر ضمانت اجرای مالی و جبران خسارت می توان عضو مزبور را از هیات مدیره یا شرکت اخراج نمود. برای این منظور می توان توافق نمود که هیات مدیره مسئول احراز و تایید تقض تعهد باشد و مجمع عمومی مکلف و ملزم شود که پیشنهاد هیات مدیره را به تصویب برساند.

مقررات مربوط به حغظ محرمانگی اطلاعات
بسته به نوع و میزان اطلاعاتی مه در اختیار مدیران یا سهامداران است می توان آن ها را ملزم به حفظ محرمانگی و عدم افشا اطلاعات در طول مدت قرارداد ئ حتی مدتی پس از خروج از شرکت نمود.

مقررات مربوط به ارزشمندی حقوق و دارایی های ایجاد شده شرکت
1. در چنین بندی تصریح می شود که کلیه حقوق مادی و مالکیت ایده ها و تکنولوژی و سایر مالکیت های فکری متعلق به شرکت است حتی اگر قبل یا بعد از انعقاد قرارداد سهامداری توسط هر یک از سهامداران توسعه یافته باشد.
2. درصورتی که مالکیت های فکری به نام هر یک از سهامداران یا مدیران ثبت شده باشد باید نحوه انتقال مالکیت های فکری به نام شرکت و مهلت آن تعیین شود.
3. باید از کسانی که مالکیت های فکری را به شرکت منتقل می کنند مبنی بر اینکه سابقا به هیچ شخص دیگری منتقل نشده یا حقوق ثالث را نقض نمی کند اقرار گرفته شود و کلیه مسئولیت های این امر بر عهده وی باشد.
4. سهامداران باید تعهد دهند که پس از خروج از شرکت حق استفاده از دارایی های شرکت را تحت هیچ عنوانی جز با اجازه کتبی و رسمی شرکت نخواهند داشت.

تفسیر قرارداد
می توان اصولی را همچون حسن نیت، انصاف و سایر اصول حقوقی تعیین نمود تا تفسیر قرارداد و رسیدگی به اختلافات بر مبنای آن ها انجام شود.

حل اختلاف
از مهم ترین بند های SHA بند حل و فصل اختلافات می باشد چرا که یکی از اهداف اصلی این قرارداد ها تعیین مقررات و شرایط ویژه در هنگام اختلاف در شرکت است.
می توان شیوه حل اختلاف سهامدار با سهامدار و شیوه حل اختلاف سهامدارن با مدیران شرکت را تفکیک نمود و برای هرکدام شیوه ویژه و مخصوصی را در نظر گرفت.
در ماده حل اختلاف اگر نهاد داوری مورد توافق است باید کلیه نکات مربوط به داوری در آن لحاظ شده و به صورت کامل و بدون هیچ گونه نقصی نوشته شود.

خاتمه قرارداد
باید تصریح شود که با خروج هر یک از سهامداران از شرکت و واگذاری سهام وی به غیر، مفاد قرارداد در برابر سایر سهامداران همچنان معتبر بوده و آن ها ملزم به اجرای آن خواهند بود.
همچنین باید نوشته شود که خروج سهامدار از شرکت و خاتمه این قرارداد تاصیری بر تعهداتی که بعد از خروج نیز باید رعایت شود مانند محرمانگی، عدم رقابت و مقررات حل اختلاف نخواهد داشت.
درصورتی که هر یک از سهامداران بخواهد قرارداد را بدون دلیل خاتمه دهد می توان خسارت انصراف تعیین نمود تا از وقوع فسخ بدون علت تا حد امکان جلوگیری شود. همچنین می توان قرارداد را غیرقابل فسخ قرار داد و صرفا در صورتی که نقض تعهدات خاصی اتفاق افتد امکان فسخ و خاتمه قرارداد وجود داشته باشد.

سخن پایانی
در نگارش قرارداد سهامداری حتما باید مفاد و قواعد قانون تجارت و لایحه اصلاحی قانون تجارت را در نظر داشت و نباید مواردی را در قرارداد درج نمود که خلاف قواعد آمره قانون باشد که در این صورت چنین مواردی اعتبار نداشته و باطل خواهند بود بنابراین کمک گرفتن از مشاورین حقوقی متخصص در زمینه قرارداد ها و حقوق شرکت ها در نگارش و تنظیم قراردادهای سهامداری لازم می باشد.
همچنین برخی از نکات و موارد بیان شده قابلیت انعکاس در اساسنامه شرکت را دارد و مانع قانونی ندارد که در اساسنامه اشاره شود که میان سهامداران توافقنامه ای وجود دارد که میان آن ها لازم الاجرا می باشد هرچند در برابر اشخاص ثالث طرف قرارداد با شرکت قابل استناد نمی باشد.

نویسنده: محمدمهدی فتاحیان